گروه پژوهشی پویایی شناسی سیستم‌ها

از سیستم تعاریف مختلفی ارائه شده است که براساس دیدگاه متخصصان و نظریه پردازان و زمینه مطالعه مورد نظر آنها این تعاریف متفاوت است ولی بین تمام این تعاریف وجوه اشتراکی وجود دارد. برای مطالعه تعاریف مختلف سیستم احتیاج به کمی صبر دارید یعنی تا زمانی که کتاب من از زیر چاپ بیرون بیاد که این حدودآً دو سه ماه دیگه طول میکشه.  

اما تعریف من از سیستم:

سیستم مجموعه ایی از اجزا که برای رسیدن به اهداف خود(یا گروهی از اجزا) و کل مجموعه با هم تعامل داشته و در یک ارتباط معین، معنی دار و هماهنگ باهم کار می کنند.

در این تعریف سه مولفه مهم وجود دارد که عبارتند از:

1.       اجزا(Element): هر سیستم شامل حداقل دو جز که در تعامل باهم و با کل مجموعه می باشد.

2.       اهداف(Goals): هر سیستم دارای اهدافی است که برای رسیدن به آن تلاش می کند. اهداف سیستم به دو قسمت تبدیل می شود. اهداف جزئی (یا گروهی) و اهداف کلی. اهداف جزئی(یا گروهی) هدف های مرتبط با هر جز(یا گروهی خاص) می باشد بعبارت دیگر هر جز در سیستم هدف خاصی را دنبال می کند و برای رسیدن به آن بایستی در سیستم قرار بگیرد. اما اهداف کلی که به کل سیستم بر می گردد دلیل و فلسفه وجودی سیستم می باشد. یعنی برای رسیدن به این اهداف اجزا در کنارهم قرار گرفته و حتی اهداف جزئی برای آنها تعریف شده اند.

نکته مهم و حیاتی برای توسعه و بقا یک سیستم این می باشد که چه اجزا برای خود اهدافی داشته و یا سیستم برای آنها تعریف کرده باشد  این اهداف موقعی سازنده است که در راستای اهداف کل باشد. بعبارت دیگر همانطور که بین اجزا رابطه و تعامل دوسویه وجود دارد بین اهداف جزئی و کلی بایستی این رابطه وجود داشته باشد یعنی رسیدن به اهداف جزئی منجر به اهداف کلی شده و نائل شدن به اهداف کلی اهداف جزئی را نیز تامین کند.

3.       تعامل و هماهنگی بین اجزا(Interrelation): مهمترین مشخصه متمایز کننده سیستم از یک مجموعه، تعامل و ارتباط بین اجزا می باشد. در یک سیستم هر جز با جزئی دیگر(یا هر گروه با گروهی دیگر از اجزا) مرتبط بوده و در نهایت با کل سیستم تعامل دارد. این ارتباطات معنی دار و معین می باشد. این ارتباط متعامل باعث ایجاد رفتارهای شگفت انگیز در سیستم در طول زمان می شود. پویایی سیستم ها در طول زمان به علت ارتباط پویا و دوجانبه اجزا باهم می باشد.

برای پاسخ به دو سوال "چگونه سیستم ها کار می کنند و چگونه رفتار آنها مارا شگفت زده می کند؟" به کتاب پیش برآمدی بر تفکر در سیستم ها نوشته دونلا میدوز (Thinking in Systems - A Primer ,Donella Meadows,2009) مراجعه کنید.

اما چگونه می توانیم بر سیستم ها مدیریت اثر بخش داشته باشیم؟

برای پاسخ به این سوال من به مدیران و تحلیل گران سیستم همیشه این سوال را مطرح می کنم که"چقدر به صحبت های سیستم خود گوش می دهید؟" آنها معمولاً تعجب کرده و با حالتی بهت زده می پرسند: مگر سیستم ها صحبت می کنند!؟

آری سیستم ها صحبت می کنند. به نظر من برای مدیریت اثر بخش بر سیستم ها لازم است به صدای آنها گوش فرادهیم. سیستم ها دارای زبان خاص خود هستند. سیستم ها زبانی حرّاف دارند فقط لازم است بخواهید صدایشان را بشنوید و البته به زبان آنها آشنایی داشته باشید.

از همین حالا شروع کنید به سیستم های اطراف خود گوش فرادهید. صدایی می شنوید؟ نه. باز تلاش کنید حال چی می شنوید؟ نه. نا امید نشوید کم کم صداهایی خواهید شنید البته خیلی نامفهوم. سپس پس از اینکه با زبان سیستم ها آشنا شدید صداها واضح تر می شود و آن زمان است که پچ پچ ها و حرفهای زیاد سیستم ها را به راحتی خواهید شنید.

برای آشنایی با صدای سیستم ها لطفا چند ماه صبر کنید: کتاب تفکر سیستمی و پویایی های سیستمی تا چند ماه دیگر از چاپ بیرون خواهد آمد. پس صبور باشید.

http://www.systemdynamics.org/conferences/2012/2012-announce-color-letter.pdf

کنفرانس سیستم داینامیک امسال در واشنگتن آمریکا در  تاریخ  24-28جولای (2 – 6 مرداد)برگزار شد. امسال من جز داوران پذیرش مقاله (Submission Reviewers) بودم. جالب این بود که یکی از مقالات داوری من مقاله ایی از ایران بود.

فایل زیر فایل گزارش اجرا کنفرانس می باشد. در این فایل عنوان مقالات این کنفرانس در دسترس می باشد ان شاالله که برای شما مفید باشد.

http://www.systemdynamics.org/conferences/current/proceedings-color.pdf

http://www.parsianstar.com/2010-04-01-09-50-22/economics/282-islamic-economy-system

ترم اول در درس اقتصاد خرد در جلسات درسی طول ترم بارها استاد بانکداری اقتصادی(حتی مدیریت و اقتصاد اسلامی) را با شوخی زیر سوال می برد. مثلاَ می گفت مگه میشه گفت برای رضای خدا پول خود را دربانک بگذارد بدون چشم داشت مادی و کسب سود. بچه ها هم (بر اساس نگاه و اعتقاداتی که داشتند یا بهتر بگویم نداشتند) از خدا خواسته موضوع را تایید کرده و آنها هم مطالبی را می گفتند.(تحلیل عوامانه) مثلاَ اظهار نظر کسی در جایی(به عنوان تحلیل گر اقتصادی) البته بدون شناخت از وی را بیان می کردند و مبنا استدلال خود قرار می دادند.

در اون جمع تنها من(بر اساس نگاه و اعتقاداتی که داشتم) با این بحث آن هم در دل مخالف بودم اما با چه استدلال و برهانی. من فکر می کردم تنها راه درست مدیریت و اقتصاد اسلامی است اما تحلیل من بدون شناخت و بدون برهان بود به همین دلیل در دل مخالف و در ظاهر بی اعتنا بودم.

در ترم بعد در یکی از کلاس های درس برنامه ریزی استراتژیک استاد مربوط بحث بانکداری اسلامی را مطرح کرد تا از آن اسم برد بچه ها شروع به رد اقتصادی بودن و عقلایی بودن آن کردند با همان تحلیل عوامانه که مثلاَ مگه میشه برای رضای خدا ... بچه ها فکر می کردند استاد حرف آنها را تایید کند که ناگهان با مخالفت استاد مواجه شده و وی شروع به بحث در این مورد کرد و مثال های از بانکداری اسلامی در کشورهای مختلف آورد که خیلی پر بارتر و اقتصادی تر نسبت به دیگر بانک ها بوده و مشتریان زیادی نیز به خود جلب کرده بودند.(تحلیل مدبرانه) ناگاه بچه ها مات و مبهوت اصطلاحا هنگ کردند و از آنجا که یکی از اصول تحلیل گران عوامانه پافشاری و تعصب خشک و متحجرانه بر مواضع خود می باشد اظهار نظری نکردند گرچه در دل همان نظر قبلی خود را داشتند.

در آنجا باز من در دل خوشحال بودم...!

تحلیل من: اوضاع فرهنگی کشور بشدت با روند نزولی روبرو است و هر چه به پیش می رویم مردم از نظر فرهنگی ضعیف تر می شوند. در این باره من مثالی دارم این مثال مربوط به سخنان امام خمینی در مورد مردم ایران در زمان انقلاب می باشد امام می فرماید مردم ایران در این زمان از مردم حجاز در زمان پیامبر، مردم کوفه در زمان امام علی برتر هستند و حال من می گویم مردم ما امروز از مردم تمام دوران ایران ضعیف تر و پایین تر هستند.(البته قابل ذکر است که نه من خود را در سطح امام می دانم و نه تحلیل من به درستی تحلیل امام می باشد این دو کاملا متفاوت هستند مانند زمین وآسمان). حال اگر  ملاک نظر من معیارهایی از جمله:

1.        افزایش حجم بد حجابی در جامعه : رضا شاه یکبار خواست با زور و ارعاب بد حجابی و بی حجابی را با طرح کشف حجاب ترویج کند اما با تمام زور و قدرت خود نتوانست اما امروزه خودمان بدون زور و ارعاب (شاید برعکس زور و اجرای دستوری در ترویج حجاب باشد) داریم کشف حجاب می کنیم ما این کار را داوطلبانه انجام می دهیم من و تو و ...

2.       غرب زدگی و از خود بیگانگی 

و ... 

حال با توجه به تحلیل من از اوضاع فرهنگی اولا چه اشکالاتی در آن می بینید و ثانیا چگونه می تواند ادعاهای تحلیل من را اثبات  یا رد کرد(با داده و رقم).

لازم به ذکر است که در یک تمثیل، تحلیل را بایستی مدیران انجام داده و تایید و تکذیب را عوام و به اصطلاح تماشاگران. این تمثیل مربوط به بازی ایران - عربستان در ورودی جام جهانی 2010 می باشد. تا دقایق 60 و 70 بازی که ایران 1 بر 0 پیش بود شعار تماشاگران "سلطان علی دایی"بود در حالی که بعد تنها چند دقیقه بعد از اینکه نتیجه بر عکس و 2 بر 1 به سود تیم عربستان شد شعار آنها به "دایی حیا کن تیم ملی رو رها کن" تبدیل شد این رویکرد، رویکرد تحلیل عوامانه یا تماشاگران می باشد اما یک مدیر ورزشی نباید این شعارها را مورد توجه قرار دهد وی بایستی تمام جوانب را در نظر بگیرد و بصورت بلند مدت فکر کرده و تصمیم گیری کند یعنی بایستی از رویکرد تحلیل مدبرانه و مدیرگونه استفاده کند. البته در آن زمان فدراسیون فوتبال این کار را انجام نداد و تماشاگرانه تصمیم گرفت یعنی دایی را بصورت خیلی بد و ناشیانه اخراج کرد.

 واما بعد ...

بعد از انتخابات 88 تحلیل حوادث و رویدادها خیلی مشکل شده است. نه تنها تحلیل حوادث بلکه تحلیلِ تحلیل دیگران نیز سخت و پیچیده می باشد. یکی از دلایل آن سیاست زدگی افراد می باشد که مثلا بجای تحلیل اقتصادی یا تحلیل سیاسی افراد سیاسی تحلیل می کنند. دلیل دیگر می تواند نداستن و بلد نبودن نحوه تحلیل باشد در هر حال تحلیل در یک چارچوب و قانونی منضبط صورت می گیرد که تحلیل گر بایستی به اینها مسلط باشد مثلا دانستن مرز تحلیل خیلی مهم و حیاتی می باشد. اینکه تحلیل ما اقتصادی است دلیل بر این نیست که به عوامل سیاسی یا اجتماعی یا حتی تاریخی توجه نشود و بلعکس صرف تحلیل رویدادهای روز و اتفاقات جاری دلیل بر ملغمه کردن تحلیل و از هر جایی مطلبی آوردن نمی شود به قول معروف کاروانی از شتران هزاران کاروان درست کردن.

اما پایه و اساس تمام این دلایل که باعث شده تحلیل ها خیلی رنگ تحلیل نداشته باشند و بیشتر جنبه تایید و تکذیبی(تحلیل تماشاگرانه) پیدا کنند چه می تواند باشد. در تمام دلایل فوق تکته ایی نهفته است که مسبب اصلی بروز این گونه تحلیل ها می باشد و آن عدم وجود آماری صحیح و به روز می باشد. شک در آمار موجود منشا تمام این مشکلات می باشد. امروز هر کسی درصدی را اعلام می کند و بر مبنا آن تحلیل خود را پایه ریزی می کند هر کسی آمار و ارقام دیگری را مورد شک قرار داده و دلیل خود را آمار خود معرفی می کند.

حال در این شرایط که پایه و اساس تحلیل یعنی آمار دچار ظن و گمان است چه باید کرد؟ به تحلیل چه کسی بایستی توجه کرد؟ کدام تحلیل درست و کدام غلط می باشد؟

اصلا تحلیل امروز من بر اساس کدام آمار بوده آیا آمار مورد نظر من مورد قبول دیگران مثلا شما است؟

راستی چه باید کرد؟چگونه باید تحلیل را از تایید و تکذیب تمیز داد؟ چگونه می توان خوب تحلیل کرد؟ و سوالاتی از این قبیل.

نظر شما چیست؟!